Ibrahim ibn Jakub tak pisał o naszych przodkach: „Słowianie są skorzy do zaczepki i gwałtowni, i gdyby nie ich niezgoda żaden lud nie zdołałby im sprostać w sile.” Jaka nauka płynie z historii państw słowiańskich? Jaką rolę odegrała religia w historii Słowian? Czy rzeczywiście jesteśmy tak waleczni za jakich się uważamy? Na te i inne pytania odpowiada Łukasz Nowok, historyk zajmujący się archeologią, doktorant Wydziału Nauk Społecznych Uniwersytetu Śląskiego.
.
Dlaczego zdecydowałeś się zająć archeologią?
Jak to określił jeden z moich znajomych: „z grzebania w ziemi się nie wyrasta”. Tak całkiem poważnie, jako dziecko chciałem zostać paleontologiem i odkopywać dinozaury, czyli robić to, co chce robić każdy sześcioletni chłopiec. Trochę później moje zainteresowania przesunęły się z dinozaurów na historię i tak już pozostało, a że obie dziedziny – historia i archeologia – są sobie bardzo bliskie, szukałem sposobności, żeby przynajmniej zaczepić się na jakichś badaniach i taką możliwość otrzymałem w ubiegłym roku podczas badań sondażowych najstarszego zabytku w moim rodzinnym mieście. W tym momencie, po dwóch sezonach badań w gródku w Rudzie Śląskiej, biorę już udział w pracach na kolejnym stanowisku archeologicznym, tym razem w grodzie kasztelańskim w Bytomiu.
.
Czym się różnią studia archeologiczne od pozostałych związanych z historią?
Obie dyscypliny pomimo znacznego podobieństwa wypracowały sobie zupełnie odmienne aparaty badań. Z tego też powodu na studiach historycznych poznajemy historię wedle opisów kronikarskich i innych materiałów źródłowych, skupiając się na ich jak najtrafniejszej interpretacji, niejednokrotnie poddając je weryfikacji. Z materiałów archeologicznych, a właściwie ze sprawozdań badawczych, korzystamy z kolei głównie przy badaniu najstarszych epok, dla których materiały pisane nie istnieją, bądź są niewystarczające. W archeologii natomiast kładzie się większy nacisk na metodykę badań, na odczytywanie śladów pozostawionych w odkrywanych warstwach stratygraficznych, a także na interpretację śladów materialnych. Praktyki też znacząco się różnią. W przypadku historii wszystko zależy od wybranej specjalizacji, po której młody historyk jest oddelegowywany do praktyki w szkole, archiwum czy innej instytucji. Praktyki archeologiczne natomiast polegają na badaniach terenowych.
.
Na czym polega praca archeologa?
Praca archeologa jest wyjątkowo żmudna. Zasadniczo można ją podzielić na kilka etapów. Pierwszy to zbieranie i studiowanie materiałów źródłowych, czyli wszelkiego rodzaju map, zapisków, kronik, mówiących o konkretnym miejscu, w którym chcemy prowadzić badania. Dokładne poznanie terenu i historii miejsca, w którym ma się kopać jest niezbędne dla przeprowadzenia prawidłowych i co najważniejsze rzetelnych badań. Kolejnym etapem jest pozyskanie środków na badania (zazwyczaj przydziela je Urząd Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, choć ostatnimi czasy również miasta w dużej mierze finansują badania) oraz zebranie i złożenie odpowiednich pozwoleń.
Trzecim etapem są już same badania, czyli ciężka praca fizyczna. Wbrew temu jaki obraz utarł się w naszej świadomości dzięki mediom, głównym narzędziem archeologa nie jest pędzelek, a szpadel i szpachelka. Przy samych badaniach, poza zrywaniem kolejnych warstw ziemi archeolog musi dokumentować profile pozwalające zaobserwować zmiany warstw stratygraficznych, oraz robić rysunki zarówno profili jak i plant (oczyszczonego podłoża wykopu).
Osobną kwestią jest dokumentowanie wszystkich znalezisk, czyli ich fotografowanie, nanoszenie na szkic wykopu wraz z podaniem głębokości znalezienia jak i dokładną lokalizacją w wykopie. Kolejnym etapem jest oczyszczenie i zakonserwowanie znalezisk, oraz stworzenie ich dokumentacji. Polega to na umyciu wszystkich kawałków ceramiki, odczyszczeniu ich ze rdzy i zakonserwowaniu, a następnie na sporządzeniu ich rysunków, dokładnych opisów i kart zabytków, zawierających rzeczone opisy wraz z wymiarami i rysunkami. Ostatnim etapem jest sporządzenie sprawozdania z całości wykopalisk. W takim sprawozdaniu należy ująć nie tylko miejsce założenia wykopu, ale również jego wielkość, zasięg, czas prowadzenia badań, panującą wówczas pogodę, ilość osób pracujących przy padaniach, ilość znalezisk i ich rodzaj. Ostatecznie sprawa wygląda tak, że większość czasu archeolog spędza na pracy biurowej, na szukaniu informacji i sporządzaniu opisów i sprawozdań niż na badaniach sensu stricte.
.
No właśnie: archeologia to dla Ciebie praca czy coś więcej?
Zdecydowanie coś więcej. Po zakończeniu każdego sezonu badań, przez kolejne dni odczuwam mocny brak tej aktywności i podniecenia związanego z „ryciem” w ziemi. Mogę się nawet pokusić o stwierdzenie, że poza tlenem i historią archeologia jest tą rzeczą, której potrzebuję do życia.
.
Jesteś też historykiem zajmującym się historią krajów słowiańskich. Co to znaczy? Czym dokładnie się zajmujesz?
Zasadniczo krajami słowiańskimi w czasach studiów licencjackich zajmowałem się dość powierzchownie. Dopiero w czasie studiów magisterskich i teraz na doktoracie uczyniłem z tego centrum swoich zainteresowań. Badam historię i kulturę krajów pochodzenia słowiańskiego, kładąc największy nacisk na Ruś i dzisiejszą Rosję oraz nadal nieznaną w naszym kraju Chorwację. Staram się szukać tego co nas, Słowian, łączy a nie dzieli. Co prawda nasza wspólna historia jest dość skomplikowana i pełna tak zwanych „czarnych kart”, ale naszym zadaniem jest jej badanie i przedstawianie „ku przestrodze”. Wszyscy wyrośliśmy z jednego politeistycznego korzenia, a różnice pomiędzy nami powstały sztucznie, głównie przez kontakty z ludami, które z nami graniczyły.
.
