Grody spełniały ważną rolę w tworzeniu się państw słowiańskich. Ich początki były ważne dla wszystkich dziedzin życia politycznego i społecznego. W czasach ciągłych wojen, trzeba było zaopiekować się ludnością mieszkającą w danym miejscu,
jak również dorobkiem ich życia.

Groß_RadenŚredniowieczny człowiek zdawał sobie doskonale sprawę, że aby skutecznie bronić się przed najeźdźcą, niezbędna jest zewnętrzna osłona domostwa. Wyspy nie były odosobnione, czego doskonałym przykładem jest Rugia. Słowianie wybudowali tam ponad dwadzieścia grodzisk[7].

Celem niniejszego rozdziału nie jest jednak dokładny zarys wszystkich grodzisk występujących na wyspie, ale pobieżny rzut oka na osady na całej jej powierzchni, próba odtworzenia życia dawnych Słowian, jak również opis dwóch najważniejszych grodów w historii wyspy, czyli Gardźca i Arkony. Budowa grodów zależy od ukształtowania terenu, dlatego warto na chwilę zatrzymać się przy samej topografii wyspy, aby zrozumieć, gdzie grodów było najmniej, gdzie najwięcej i dlaczego tak było. 

Księstwo Rugijskie składało się z czterech krain geograficznych – terenów późniejszej północnej Meklemburgii, Rugii północno – wschodniej, Rugii centralnej i połacie ziemi leżące po obu stronach Cieśniny Strela [8]. Pierwsza kraina miała bardzo marginalny wpływ na gospodarkę wyspy – ze względu na swoją żwirzaste, nieurodzajne gleby nie nadawała się do rolnictwa[9].

Północno – wschodnia Rugia ma charakter górzysty. Posiada wiele zatoczek, które były wykorzystywane jako miejsca wypadowe piratów. Wysokiej klasy gleba sprawiła, że prężnie rozwijało się tam rolnictwo. Głównym jej ośrodkiem była
oczywiście Arkona. Ważną cechą w ukształtowaniu terenu była granica lądu z wodą, którą stanowiły potężne urwiska. Było to atutem tubylców w razie napadu, ponieważ bardzo trudno było forsować coś, czego właściwie nie można było dosięgnąć.

Centralną część wyspy stanowiły niziny, upstrzone co jakiś czas niewielkimi wzgórzami. Posiadały w większości żyzną glebę. Główne grody to Góra (ob. Bergen), Podburz (ob. Putbus) i Gardziec (ob. Garz). Bardzo podobnie ma się sprawa
z terytorium otaczającym Cieśninę Strela, wyróżniało je tylko obecność samej cieśniny, która pozwoliła rozwinąć takie ośrodki rybacko – portowe jak Stara Przeprawa (ob. Altenfahr) czy Strzałów (ob. Straland)[10].

Sama budowa grodów na wyspie nie odbiegała znacząco od tych budowanych na kontynencie. Najlepiej chyba będzie przedstawić je jako zbliżoną formę grodów wczesnopiastowskich. Na Rugii brak jest typowych dla tego okresów wielkich osad wyżynnych, czy też późniejszych, niedużych obronnych, z reguły były to po prostu małe grodziska[11].

Budowa grodów zależała nieco od jego funkcji, chociaż przez wieki różne typy grodów posiadały tylko jedną bramę. Oczywistym jest, że grody graniczne były dużo lepiej ufortyfikowane niż grody targowe. Generalnie jednak Słowianie
budowali swoje osady na planie okręgu, przy czym wybierali tereny, które posiadały strumyki, rzeki bądź inne skupiska wodne[12].

Nie zapominajmy i o tym, że rozwój handlu we wczesnym średniowieczu także determinował osadnictwo, dlatego często
mamy z nimi do czynienia na szlakach handlowych[13]. . Oczywiście grodzisko musi być tak usytuowane, aby same warunki naturalne stanowiły swojego rodzaju osłonę[14].

Gród_PobiedziskaDowodem na to jest to, że już w prahistorycznej Europie osady wznoszono na wzgórzach. Z czasem jednak i to nie wystarczało, zaczęto więc otaczać je rowami bądź wałami[15]. Za najczęstszą i najpowszechniejszą osłonę uchodził wał. Jego podstawę stanowiły potężne bale z drewna, które tworzyły skrzynię wypełnioną ziemią i kamieniami, natomiast jej górną częścią była palisada[16]. Później można było wzmacniać wały od zewnątrz kamieniami i wbitymi na skos, zaostrzonymi palami.

Bardzo blisko murów budowano ulicę, którą nazywano okrężnicą, dzięki niej łatwiej było dostać się bezpośrednio na wały i komunikować się z osadą[17]. Integralną częścią grodu były podgrodzia. To tam zamieszkiwała większość załogi obronnej grodu, rzemieślnicy i rolnicy[18]. . Sam gród zajmowała elita społeczeństwa. To właśnie z nich wyrastały później przyszłe miasta. Oczywiście, podgrodzia również chroniły wały, stanowiły zatem razem z wałem właściwego grodziska integralną cześć fortyfikacji.

.

Krzysztof Marcin Stachura

Źródło:

K. Pieradzka, dz. cyt., s. 20.
J. Osięgłowski, dz. cyt., s. 12.
Tamże, s. 12.
Tamże, s. 16.
L. Leciejewicz, B. Zientara, Rugia, [w:] Słownik starożytności słowiańskich, pod red.
G. Labudy i Z. Stiebera, t. 4 , Wrocław – Warszawa – Kraków, s. 567;
A. Piskało, Grody, zamki, fortece (Budownictwo i architektura obronna do schyłku
średniowiecza), Warszawa 1977, s. 364.
L. Leciejewicz Słowianie Zachodni. Z dziejów tworzenia się średniowiecznej Europy,dz. cyt., s. 143.
W. Kowalenko, Grody i osadnictwo grodowe Wielkopolski wczesnośredniowiecznej (od VII do XII wieku), Poznań 1938,s. 24.
A. Piskało, dz. cyt., s. 24.
Tamże, s. 365.
S. Nosek, Słowianie w pradziejach ziem polskich, Kraków 1946, s. 36.
A. Piskadło, dz. cyt., s. 368.

Komentarze