Rezerwat Archeologiczny Gród Piastowski w Gieczu (Oddział Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy) jest najstarszą, powstałą w 1963 roku, tego typu placówką muzealną w Wielkopolsce. W Polsce prymat starszeństwa pod tym względem oddaje tylko Biskupinowi.
Giecz obejmuje swoją opieką pozostałość jednego z najważniejszych grodów, związanych z początkami państwa polskiego. Wymieniony przez Anonima tzw. Galla w jego „Kronice”, obok Poznania, Gniezna i Włocławka, na liście wielkich grodów Bolesława Chrobrego. Najstarszy w grupie ośrodków grodowych pierwszych Piastów, powstał już w latach 60. IX w. jako niewielki gródek tzw. plemienny.
W 2. ćw. X w., w czasie kształtowania się podstaw państwa Piastów, został wpisany w sieć głównych ośrodków ich domeny, skąd rozprzestrzeniało się ich władztwo – w tym czasie został rozbudowany w potężną warownię. Zachowane ślady imponujących drewniano-ziemnych umocnień otaczają wnętrze, gdzie m.in. ukazane są in situ relikty założeń będących przykładami najwcześniejszej architektury monumentalnej na ziemiach polskich. Są to fundamenty pałacu książęcego (kon. X/pocz. XI w.) ze sprzężoną z nim od wschodu kaplicą w kształcie rotundy.
Projektowana w południowym członie grodu budowla reprezentacyjna, przypominająca swym planem założenie pałacowe na Ostrowie Lednickim, z nieznanych przyczyn nie została nigdy zrealizowana. W północnym członie grodu odsłonięto relikty kościoła św. Jana Chrzciciela wzniesionego na pocz. XI w. Budowlę tę, na tle innych najwcześniejszych piastowskich budowli monumentalnych wyróżnia wyjątkowe rozwiązanie architektoniczne wnętrza, gdzie pod chórem wschodnim odsłonięto relikty krypty relikwiarzowej o unikatowej dyspozycji przestrzennej.
.
Fundamenty palatium. Fot. P. Namiota
.
Budowlą wiążącą się z funkcjonowaniem grodu w Gieczu jest też kościół Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja wzniesiony na przełomie XII/XIII w. na osadzie przygrodowej znajdującej się na wschodnim brzegu jeziora gieckiego. Ta jednonawowa budowla z krótkim przęsłem prezbiterialnym i reliktami mensy ołtarzowej jest najmniejszym wielkopolskim kościołem o bryle w całości prezentującej styl romański. Częściowo posadowiony jest on na fundamentach starszej, znacznie mniejszej świątyni z końca XI w., której pozostałości są eksponowane w podziemiach obecnej budowli.
W budynku muzealnym usytuowanym na terenie grodziska, w oparciu o zabytki kultury elitarnej odkryte na gieckim grodzie i w jego okolicach, przedstawiona jest wyjątkowa historia tego miejsca. U podwala grodziska na terenie tzw. osady edukacyjnej zaaranżowanej w manierze wczesnośredniowiecznej osady zapoznać się można z różnymi aspektami życia codziennego wczesnośredniowiecznych gieczan. Wnętrza domostw, wyposażone w kopie przedmiotów codziennego użytku, przybliżają ówczesne zajęcia (m.in. garncarstwo, tkactwo, uprawa roli), również dzięki możliwości samodzielnego korzystania z replik.
Znajduje się tu też budynek wystaw czasowych. Na osadzie odbywają się zajęcia edukacyjne oraz imprezy plenerowe. Sztandarowymi przedsięwzięciami plenerowymi Rezerwatu są: cykliczny, odbywający się w trzecią niedzielę lipca, rodzinny piknik rekreacyjno-historyczny „Letnie o Piastach bajanie…” (więcej tutaj) polegający na całodziennym ożywieniu osady grupami rekonstrukcyjnymi (rzemiosło, sztuka wojenna, rozrywka) z kulminacją spotkania będącą inscenizacją, zmieniającego się z każdą edycją, znanego z kronik wczesnośredniowiecznych epizodu związanego z panowaniem dynastii Piastów.
Drugim są „Dziady”, czyli odbywające się w pierwszą sobotę po Święcie Zmarłych, wieczorne spotkanie przypominające o, sięgających starosłowiańskiej obrzędowości, źródłach polskiej tradycji wspominania zmarłych.
.
Anna Białka
