zdjęcie z https://nietylkokuchnia.blogspot.com/
Chrzan pospolity jako roślina z rodziny krzyżowych jest rośliną wieloletnią, rozmnażaną wegetatywnie. Najlepsze plony uzyskuje się przez pierwsze dwa lata. Ojczyzną chrzanu są tereny śródziemnomorskie. Na terenie południowo-zachodnim obecnego województwa łódzkiego chrzan pojawił się około roku 1926.
Sadzonki chrzanu zostały sprowadzone z Niemiec przez Oskara Paszke, właściciela majątku ziemskiego Beresie Małe. Początkowo, zgodnie z umową z ofiarodawcą sadzonek, chrzan uprawiano tylko w majątku i wyhodowane laski chrzanu odsyłano do Niemiec. Z wyhodowanych sadzonek Oskar Paszke mógł rozmnażać część chrzanu wyłącznie na własne potrzeby. Dopiero po II wojnie światowej po rozparcelowaniu majątku sadzonki chrzanu trawiły do okolicznych wsi.
Obecnie chrzan odmiany o wyżej opisanym rodowodzie jest uprawiany na około 700 hektarach w czterech gminach województwa łódzkiego: Kiełczygłów, Siemkowice, Osjaków i Rusiec. Chrzan nadwarciański po staropolsku to przygotowywany zgodnie ze starą recepturą tarty chrzan. Swój wyjątkowy smak zawdzięcza przede wszystkim głównemu składnikowi – laskom chrzanu znad Środkowej Warty.
Chrzan był zawsze ceniony nie tylko ze względu na smak, ale również na swoje właściwości lecznicze. Dzięki tym właściwościom wykorzystywano go w kuchni jako środek konserwujący, zapobiegający psuciu się przetworów czy mięs. Pieczone mięsa obkładano tartym chrzanem lub wtykano w nieostrugany korzeń chrzanu. Do dzisiaj do różnych przetworów warzywnych dodaje się liście chrzanu, np. do kwaszenia ogórków.
Tradycja tarcia chrzanu w centralnej Polsce związana była ściśle z przygotowaniami do Świąt Wielkanocnych. Do świąt wielkanocnych przygotowywano się bardzo starannie: zabijano wieprza, robiono wędliny, masło, ser, pieczono chleb i placki, szykowano specjalne potrawy do święcenia, czyli tzw. święconki i przyrządzano kluski, barszcz, tarty chrzan oraz galaretę z wieprzowych nóg zw. trzęsionką. (…) Wśród świątecznych przygotowań na plan pierwszy wysuwała się święconka, która w latach 1890-1939 obejmowała: ser, masło, chleb, placek, kiełbasę, szynkę względnie mięso, chrzan, sól, pieprz oraz jajka gotowane na twardo obrane ze skorupek. Były to stałe i podstawowe jej składniki. (…) Przygotowywano także tarty chrzan na surowo, niekiedy dla złagodzenia jego ostrości parząc go gorącą wodą. Dla lepszego smaku dodawano do niego ocet i cukier (Jan Piotr Dekowski, Z badań nad pożywieniem ludu łowickiego (1880-1939), Prace i materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi).
Pokarmy święcone w Wielką Sobotę były ważnym składnikiem pożywienia wielkanocnego. W pierwszy dzień świąt śniadanie urządzano dopiero po przyjściu z rezurekcji. Najpierw dzielono się jednym jajkiem, składając życzenia, następnie spożywano odrobinę chrzanu, na pamiątkę, „że Chrystus na krzyżu był pojony goryczą” (…) Jednocześnie należy zaznaczyć, że w Sieradzkiem pierwsze potrawy święcone spożywano w pozycji stojącej, bo wierzono, że w ten sposób można zabezpieczyć się przed chorobami (Jan Piotr Dekowski, Przemiany tradycyjnego pożywienia wsi). Z czasem chrzan tarty zaczęto przygotowywać i spożywać w ciąg całego roku. Chrzan z octem podaje się do zimnych mięs, wędlin, ryb w galarecie, do gorących mięs gotowanych, np. do sztuki mięsa, wołowiny peklowanej, ozora, kiełbasy, parówek itp. (Kuchnia Polska, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1982). C
hrzan nadwarciański po staropolsku uprawiany jest od 1949 roku. Pod koniec lat 50. zaczęto chrzan trzeć i doprawiać octem, a tak przygotowany wkładać do święconki i podawać na stół do różnych potraw. Na początku lat 70. zmieniono domową recepturę, zastępując ocet kwaskiem cytrynowym i sokiem z cytryny. Przygotowywany zgodnie z rodzinną recepturą chrzan nadwarciański po staropolsku w 2004 roku zdobył uznanie komisji konkursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo” i otrzymał I nagrodę. W 2005 roku został nominowany do nagrody „Perły 2005” i tę prestiżową nagrodę otrzymał. Chrzan nadwarciański po staropolsku jest prezentowany na różnych konkursach, jarmarkach oraz imprezach lokalnych. Zawsze cieszy się wielkim uznaniem konsumentów.
Produkt niepasteryzowany, bez konserwantów. Walory smakowe i odżywcze zachowuje przez 2-3 miesiące. Może być zamrażany. Dodatek chrzanu do posiłków pobudza wydzielanie soków trawiennych, wzmaga przemianę materii, poprawia pracę wątroby i nerek. Z uwagi na dużą zawartość wit. C (0,3%) przetwory z chrzanu i z jego dodatkiem zwiększają odporność organizmu
.
Opracował: JNG
Źródło: LINK
