Słowo „jabłko” w językach słowiańskich jest wspólne z innymi językami indoeuropejskimi używającymi pierwowzoru IE *haébl̥, haebōl lub PIE *abh, mającego znaczyć „wilgotny, soczysty” (sanskryt „jambu”, litewski „óbuolỹs”, pruski „woble” niemiecki „Apfel”, angielski „apple”, celtyckie „avhal, abhal, ull” itd).
W języku greckim jabłko nazywa się „melon” (owoc) z czego powstała łacińska nazwa jabłka „malum, malus”. Łacińskie słowo pomum (owoc) dało francuską nazwę jabłka „pomme”. W renesansowej Europie po rozwoju komunikacji nazwano jabłkami także inne owoce egzotyczne, przybyłe z nowych stron – pomo d’oro czyli złote jabłko to pomidor po włosku, francuskie jabłko ziemne (pomme de terre) to nazwa ziemniaków, a w niemieckim jabłko chińskie (Apfelsine) oznacza pomarańczę.
.
Co się dzieje z jabłkami dookoła świata?
- Miłosna wróżba z jabłka stosowana jest w obrzędach ludowych, np. w Polsce przy Katarzynkach i Andrzejkach – skórka jabłka obrana w jak najdłuższy pasek ma być rzucona tak, aby ułożyć się w inicjał przyszłej żony lub męża.
- Popularna europejska baśń o królewnie Śnieżce opisuje zatrute jabłko, którym czarownica zatruwa królewnę, po czym Śnieżka zapada w wieczny sen, z którego obudzić może ją tylko miłosny pocałunek.
- W folklorze polskim jeże miały zbierać jabłka na swoje kolce i wynosić je z sadu, chociaż jeże w rzeczywistości są mięsożerne.
- W folklorze szwajcarskim bohater Wilhelm Tell za obrazę władzy habsburskiej miał zostać zmuszony przez wójta do wyboru między karą śmierci albo zestrzeleniem kuszą jabłka z głowy własnego syna.
- Według popularnej legendy, Isaac Newton miał odkryć prawo grawitacji rozmyślając w sadzie, gdzie spadło mu jabłko na głowę.
- Big Apple czyli wielkie jabłko to potoczny w Stanach Zjednoczonych zwrot, oznaczający miasto Nowy Jork.
- W Polsce w latach PRLu produkowano perfumy zwane „Zielonym Jabłuszkiem” o zielonym kolorze i mocnym, słodkim zapachu.
- Apple to nazwa popularnej firmy komputerowej z Kalifornii, używającej symbolu nadgryzionego jabłka. Synonimem komputerów firmy Apple jest też skrót Mac, od jednej z serii komputerów firmowych nazwanych MacIntosh (odmiana jabłka).
- W Stanach Zjednoczonych okrągła szarlotka z jabłkami jest potocznym symbolem narodowym i symbolem całej Ameryki, chociaż pierwsze jabłonie przywieźli na kontynent i zaczęli hodować dopiero angielscy pielgrzymi w XVII wieku.
.
Symbolika jabłka w kulturze europejskiej
Udomowione jabłonie dające wartościowe i smaczne owoce rozprzestrzeniły się z Azji środkowej przez Azję Mniejszą na resztę Europy. Odtąd jabłko w Europie było symbolem zdrowia, życia, urodzaju, płodności, miłości, jesiennych żniw w Europie, ale też wiosny (wspólnie z kwiatem jabłoni), dostatku, długowieczności i nieśmiertelności. Jako symbol płodności i dostatku darowano jabłka przy obrzędach weselnych, stąd jabłko miało konotacje miłosne i erotyczne, takie jak jabłko Wenus w imperium rzymskim, albo jabłko niezgody, przyznane przez Parysa Afrodycie, bogini miłości, w zamian za małżeństwo z Heleną. Jabłka do dzisiaj są synonimami piersi kobiecych. Jabłka jako symbol płodności są też symbolem dzieci swoich rodziców, stąd popularne przysłowia. Złote jabłka były symbolem nieśmiertelności i najwyższego bogactwa, ale też wiecznego życia w zaświatach czyli pozagrobowego. Jabłka mogły więc jednocześnie przypominać o śmierci i o życiu. Znajduje to odzwierciedlenie w mitologiach, kiedy jabłoń jest cudownym drzewem, rosnącym w zaświatach, gdzie aby się dostać jako człowiek trzeba umrzeć – np. na indyjskiej górze Meru, na której mieszkają bogowie, rośnie też gigantyczna, różana jabłoń (Jambu), a obok góry leży Wyspa Różanej Jabłoni, Jambudvipa.
Dzięki zgubnej ciekawości Adama i Ewy, którzy skusili się na „zakazany owoc”, jabłko dzisiaj jest traktowane jako afrodyzjak.
.
Jabłka w mitologii greckiej
Pierwszą jabłoń miała stworzyć bogini ziemi Gaja, jabłoń ta dawała złote owoce nieśmiertelności i rosła w ogrodzie strzeżonym przez 3Hesperydy i stugłowego smoka Ladona. Przy ślubie Hery z Zeusem Gaja darowała Herze jabłka z tej jabłoni. Jedna z 12 prac Heraklesa to zdobycie złotych jabłek z ogrodu Hesperyd. Eris używa złotego jabłka Hesperyd jako jabłka niezgody, pisząc na nim „Dla najpiękniejszej” jako symbol najwyższej nagrody dla bogiń olimpijskich. NiedoścignionaAtalanta ulega podstępowi Afrodyty, która daje złote jabłka zakochanemu młodzieńcowi – kiedy rzucił złote jabłka na trasę biegu, Atalanta zwalniała aby zebrać jabłka, przez co młodzieniec wygrał bieg i Atalanta poślubiła go zamiast go zabić. Jeden z przydomków Demeter, bogini urodzaju, to Malophoros, Dawczyni Jabłek. Jabłka były również symbolem Hery, bogini małżeństw, i symbolem Afrodyty, bogini miłości.
.
Jabłka w mitologii rzymskiej
Pomona (owocowa) to czczona w czasach cesarstwa, ważna bogini owoców i sadów owocowych. Pomona miała w Rzymie swoją świątynię i kapłanów, a jabłka to jedne z jej wielu owoców. Dla Rzymian jabłko było też symbolem wiecznego życia i zaświatów, a więc końca życia doczesnego, stąd zwrot „ab ovo usque ad mala” – od jaja (początku życia) do jabłka (końca życia). Czerwone jabłka w kulturze rzymskiej były przede wszystkim symbolem Wenus, bogini miłości i pożądania.
.
Jabłka w mitologii celtyckiej
Celtowie nazywali świat pozagrobowy Avalonem czyli „Wyspą Jabłek”, do której zmarli dostawali się płynąc na zachód w łodzi. Na Avalonie leżała Równina Szczęścia (Mag Mell) na środku której rosła cudowna jabłoń, jednocześnie pokryta liśćmi, kwiatami i owocami, które to jabłka dawały życie i młodość. W mitach celtyckich jabłka ratowały życie bohaterom. Złote jabłka zwieńczały też srebrną laskę legendarnego króla irlandzkiego, Conchobara.
.
Jabłka w mitologii nordyckiej
Złote jabłka Iduny, spożywane przez bogów w Asgardzie zapewniały im wieczną młodość (tak jak nektar i ambrozja w mitologii greckiej). W sadze Skirnismal Skirnir próbuje złotymi jabłkami Idun przekonać Gerd do małżeństwa z bogiem Frejem.
.
Jabłko w symbolice chrześcijańskiej
W tradycji chrześcijańskiej jabłko związane z rytuałami pogańskiej płodności było symbolem pokusy i pożądania. Według średniowiecznych i renesansowych artystów jabłko było na ich obrazach owocem zerwanym przez Ewę z drzewa poznania dobra i zła. Biblia nie zawiera nazwy owocu – Adam i Ewa zjedli po prostu owoc z drzewa poznania. Prawdopodobnie dodatkowe zamieszanie sprawił fakt, że słowo jabłko po łacinie jest identyczne ze słowem „zły”, „zło”. Jabłko stało się więc symbolem zła, owocu zakazanego w kulturze chrześcijańskiej – a także symbolem grzechu i zdrady, zwłaszcza w życiu prywatnym, trucizny, mroku lub ciemności. Według legendy chrześcijańskiej (nie zawartej w Biblii) tłumaczono wypukłą chrząstkę na grdyce męskiej tym, że pierwszemu mężczyźnie, czyli Adamowi, miał utkwić w gardle kawałek owego zakazanego jabłka, skąd popularna nazwa wypukłości – jabłko Adama.
Jabłko jest też tradycyjnym atrybutem władzy królewskiej – złote jabłko z krzyżem symbolizuje sferę kosmiczną, świat i kulę ziemską. Używane jest przy koronacjach obok berła ikorony.
.
Właściwości jabłek
Świeże, nieuszkodzone jabłka zawierają witaminę C, większość innych witamin (B1,B2, B3, B5, B6, B9, B12, A i Retinol, E i tokoferol, D, K, β-Karoten, likopen]) i minerałów, dużą ilość błonnika roślinnego, kwercetynę (44 mg w 1 kg jabłek), a także pektynę (1–1,5 g w 100 g świeżego jabłka). Zawartość witaminy C jest zmienna i zależy od wielu czynników z których najważniejszymi są odmiana, warunki klimatyczne i sposób uprawy. Może ona się wahać w szerokim zakresie od około 4mg/100g owocu do ponad 21mg/100g. Przy obróbce cieplnej jabłek większość witamin wodorozpuszczalnych ulega rozkładowi.
Świeże jabłka są źródłem węglowodanów w tym błonnika. Jak wiele innych owoców, spożywane na surowo jabłka mają niską wartość na indeksie glikemicznym (fruktoza i inne cukry uwalniają się powoli z błonnika, przez co zawartość cukru we krwi konsumenta rośnie wolno, bez nagłych odchyleń) zatem są zalecane do spożywania przez osoby chorujące nacukrzycę lub hiperglikemię. Nie dotyczy to soku jabłkowego po oddzieleniu błonnika, gdzie wartość na indeksie glikemicznym ulega sporemu podwyższeniu.
.
Wybrane gatunki jabłek
- Antonówka – bardzo stara odmiana pochodząca z Rosji
- Cortland – odmiana otrzymana w roku 1898 w USA poprzez skrzyżowanie odmian McIntosh i Ben Davies.
- Delikates – polska odmiana uprawna jabłoni domowej
- Gala – pochodząca z Nowej Zelandii odmiana uprawna jabłoni domowej
- Golden Delicious – odmiana uprawna wyselekcjonowana w 1890 r w USA
- Granny Smith – odmiana jabłoni wyhodowana w 1868 r w Australii
- Jonagold – odmiana uprawna otrzymana w 1943 r w USA ze skrzyżowania odmian Jonathan i Golden Delicious
- Jonatan– odmiana znaleziona w USA w roku 1800 jako przypadkowa siewka
- Koksa Pomarańczowa – odmiana pochodząca z Wielkiej Brytanii
- Kosztela – polska odmiana pochodząca prawdopodobnie z XVII wieku
- Kronselska – odmiana uprawna wyhodowana w 1869 r we Francji
- Lobo – otrzymana w Kanadzie około 1900 roku jako siewka odmiany McIntosh
- McIntosh – znaleziona w roku 1796 jako siewka odmiany ‚Famouse’ w Kanadzie
- Pink Lady – wyhodowana latach 70-tych w Australii jako krzyżówka odmian Lady Williams i Golden Delicious
- Papierówka – odmiana uprawna pochodząca z rejonów nadbałtyckich
- Renety – to stara grupa odmian uprawnych jabłoni domowej
- Rubin – otrzymana w 1960 r w Czechach ze skrzyżowania odmian Lord Lambourne i Golden Delicious
- Szampion – otrzymana w 1960 r w Czechach jako krzyżówka odmian Golden Delicious i Koksa pomarańczowa
- Ligol – odmiana wyselekcjonowana w Instytucie Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach jako mieszaniec odmian „Linda” i „Golden Delicious”.